เครื่องชงเอสเพรสโซกำเนิดมาแล้วร้อยกว่าปี สำคัญยิ่งตรงที่ปัจจัยเร่งเร้าให้เกิดการปฏิวัติวงการกาแฟโลก เพราะนอกจากจะทำให้เกิดธุรกิจขนาดใหญ่ที่ตอบสนองความต้องการบริโภคกาแฟในเชิงพาณิชย์แล้ว ยังสร้างเมนูกาแฟระดับดาวค้างฟ้าที่ให้กลิ่นหอมกรุ่น และรสชาติเข้มข้น เป็นที่ติดอกติดใจของคอกาแฟทั่วโลกมาอย่างยาวนาน แต่ทว่าชื่อของบุคคลแรกที่คิดค้นเครื่องชงเอสเพรสโซอย่าง “อันเจโล โมริออนโด” (Angelo Moriondo) กลับไม่ได้รับการพูดถึงมากนัก จนกระทั่งเมื่อไม่กี่ปีที่ผ่านมา ประวัติศาสตร์ที่หลงลืมกันไปจึงค่อยๆชัดเจนขึ้น…
อันเจโล โมริออนโด นักธุรกิจและนักประดิษฐ์ชาวเมืองตูริน ได้รับการยกย่องว่าเป็น “ผู้จดสิทธิบัตรที่เก่าแก่ที่สุด” สำหรับเครื่องชงกาแฟเอสเพรสโซ เรียกว่าเป็นคนแรกของโลกเลยก็ว่าได้ จน “กูเกิล ดูเดิล” ถึงกับย้อนรำลึกถึงในฐานะนักบุกเบิกคนสำคัญของวงการกาแฟเอสเพรสโซโลก ผ่านทางการเปลี่ยนโลโก้ในหน้าเว็บไซต์ให้มาเป็นไฟล์ภาพเคลื่อนไหว แสดงการทำงานของเครื่องชงเอสเพรสโซที่คิดค้นโดยอันเจโล โมริออนโด ในโอกาสเวียนมาบรรจบครบรอบ 171 ปี วันคล้ายวันเกิดของนักประดิษฐ์ชาวอิตาลีผู้นี้ เมื่อวันที่ 6 มิถุนายนที่ผ่านมา
ในเว็บไซต์กูเกิล ดูเดิล ให้ข้อมูลประมาณว่า กาแฟเป็นเครื่องดื่มฮ็อตที่สุดแล้วของประเทศอิตาลีในช่วงศตวรรษที่ 19 อย่างไรก็ตาม วิธีการชงกาแฟในยุคนั้นทำให้ลูกค้าเสียเวลารอนานเกิน 5 นาทีกว่าจะดื่มกาแฟกันสักแก้ว แล้วก็มีนักประดิษฐ์อย่าง อันเจโล โมริออนโด นี่แหละที่เข้ามาคิดค้นหาทางช่วย “ประหยัดเวลา” ในการชงกาแฟ กระทั่งได้เครดิตว่าเป็นคนจดสิทธิบัตรเครื่องชงเอสเพรสโซก่อนใครเพื่อนบนโลกใบนี้มาตั้งแต่ปี ค.ศ. 1884 หรือ 138 ปี ผ่านมาแล้ว
โมริออนโด เกิดเมื่อวันที่ 6 มิถุนายน ปีค.ศ.1851 ที่เมืองตูริน ซึ่งสมัยนั้นยังเป็นอาณาจักรซาร์ดิเนียอยู่เลย ก่อนมารวมเป็นประเทศอิตาลีเมื่อปีค.ศ. 1861
ครอบครัวของโมริออนโดทำธุรกิจเกี่ยวกับเครื่องดื่มอยู่ก่อนแล้วและมักจะมีโปรเจ็กต์ใหม่ๆออกมาอยู่เสมอ เรียกว่าเป็นครอบครัวนักผลิต+นักประดิษฐ์ก็ว่าได้ ปู่ของโมริออนโดเปิดบริษัทเครื่องดื่มแอลกอฮอลล์ที่สืบทอดกิจการต่อมายังรุ่นพ่อของโมริออนโด นอกจากนั้น ยังมีธุรกิจในรูปแบบครอบครัวอีกนั่นก็คือโรงงานผลิตช็อคโกแลต ชื่อว่า “โมริออนโดแอนด์การิกลิโอ” (Moriondo e Gariglio) ซึ่งธุรกิจยืนยงคงกระพันมาถึงปัจจุบัน ใครได้เที่ยวโรม แวะไปอุดหนุนกันได้ ร้านอยู่ใกล้ๆกับวิหารแพนธีออน
ในฐานะนักธุรกิจ โมริออนโดยังได้ซื้อกิจการอีก 2 ประเภท คือ โรงแรมแกรนด์ โฮเทล ลิกูเร ในเมืองตูริ กับบาร์ค็อกเทลในกรุงโรม ชื่ออเมริกัน บาร์
ทั้งๆ ที่กาแฟได้รับความนิยมสูงในอิตาลี แต่กลับต้องเสียเวลาไปประมาณ 5 นาทีกว่าจะชงกาแฟให้ลูกค้าดื่ม สมัยนั้นการชงกาแฟตามบ้านเรือนและร้านรวงกาแฟยังอยู่ในรูปแบบของการต้ม หรือไม่ก็ชงแบบกาแฟตุรกี กาแฟดริปยังไม่เกิด เครื่องเอสเพรสโซยังไม่มี
จุดนี้ทำให้โมริออนโดมองว่า หากสามารถชงกาแฟหลายๆแก้วได้ในคราวเดียวกัน จะช่วยให้ร้านของเขาบริการลูกค้าได้มากขึ้นและเร็วขึ้น ได้เปรียบเหนือคู่แข่งแน่นอน นี่เป็น “แรงบันดาลใจ” ให้โมริออนโด พยายามคิดค้นเครื่องชงที่ผลิตกาแฟต่อแก้วในเวลาอันรวดเร็ว ผ่านทางการใช้ความร้อนและแรงดันในการสกัดกาแฟออกมา
หลังการออกแบบเสร็จสิ้น ก็เริ่มเข้าสู่ขั้นตอนการประดิษฐ์ มีชายชื่อมาร์ตินาเป็นช่างฝีมือ โดยมีโมริออนโดเป็นผู้ตรวจสอบการทำงานของเครื่อง จากนั้นก็นำเสนอออกสู่สายตาสาธารณชนเป็นครั้งแรกที่งานแสดงสินค้าเจเนรัล เอ็กซ์โป ที่ตูริน ในปีค.ศ. 1884 จนสามารถคว้ารางวัล “เหรียญบรอนซ์” มาครอง
โมริออนโดได้รับสิทธิบัตรเครื่องชงกาแฟ เมื่อปี ค.ศ. 1885 ในหัวข้อที่ว่าเป็น “เครื่องจักรไอน้ำแบบใหม่สำหรับการชงกาแฟแบบประหยัดและแบบรวดเร็ว” อย่างไรก็ตาม ในอีกหลายต่อมา เขายังคงเดินหน้าพัฒนาปรับปรุงเครื่องชงกาแฟที่ออกแบบเอง และนำไปจดสิทธิบัตรเป็นสิ่งประดิษฐ์ใหม่เพื่อให้ได้รับการคุ้มครอง
นักธุรกิจและประดิษฐ์ชาวอิตาลีผู้นี้ เสียชีวิตขณะอายุได้ 63 ปี ที่ตูริน บ้านเกิดเมืองนอน
หลังสรุปประวัติให้คนทั่วโลกได้ทำความรู้จักเป็นที่เรียบร้อยแล้ว กูเกิล ดูเดิล ตบท้ายบทความด้วยประโยคที่ว่า สุขสันต์วันเกิดปีที่ 171 อันเจโล โมริออนโด วันนี้ (6 มิ.ย.) ผู้รักกาแฟทั้งหลายต่างจิบกาแฟเพื่อรำลึกถึง “เจ้าพ่อเครื่องชงกาแฟเอสเพรสโซ” ที่ผู้เขียนถอดความเป็นภาษาไทยมาจากภาษาอังกฤษที่กูเกิล ดูเดิล ใช้คำเรียกว่า “The Godfather of Espresso Machines”
อย่างไรก็ตาม หลายปีที่ผ่านมา นามของอันเจโล โมริออนโด ตกอยู่ในวงวนแห่งการถกเถียงกันในเรื่องที่ว่า จริงๆแล้วเขาควรได้รับเครดิตในฐานะคนจดสิทธิบัตรเครื่องชงเอสเพรสโซคนแรกของโลก หรือเป็นคนประดิษฐ์เครื่องชงเอสเพรสโซคนแรกของโลกกันแน่ หรือว่าควบรวมทั้งสองรายการเลย
“ข้อถกเถียง” ที่ยังไม่ได้ข้อสรุปนี้เองกระมังที่ทำให้กูเกิล ดูเดิล เลี่ยงไปใช้คำว่าผู้จดสิทธิบัตรคนแรก แทนที่จะเป็นผู้ประดิษฐ์คนแรก
หลายคนสงสัยว่า ในเมื่อเป็นที่รับรู้กันทั่วไปว่า โมริออนโดเป็นเจ้าของสิทธิบัตรเครื่องชงกาแฟ มีแพลนมีแบบชัดเจน แถมยังนำออกโชว์ที่งานแสดงสินค้าอีกต่างหาก แสดงว่าต้องมีเครื่องชงจริงๆไม่เช่นนั้นจะจดสิทธิบัตรได้อย่างไรกัน ดังนั้น โมริออนโด ต้องเป็นคนแรกของโลกที่ผลิตเครื่องชงเอสเพรสโซได้ แต่ก็มีฝ่ายไม่เห็นด้วยกับการสรุปเช่นนี้ พร้อมตั้งคำถามกลับว่า ถ้าผลิตออกมาเป็นเครื่องชงจริง ๆทำไมจึงไม่มีตัวเครื่องชงแม้แต่ตัวเดียวตกทอดมาจนถึงปัจจุบันเหมือนเครื่องชงร่วมสมัยอื่นๆ กระทั่งภาพถ่ายที่เป็นหลักฐานเชิงประจักษ์ก็ยังไม่มีด้วยซ้ำไป
อย่าง “สถาบันสมิธโซเนียน” (Smithsonian) เครือข่ายพิพิธภัณฑ์ของสหรัฐอเมริกา ระบุไว้ในเว็บไซต์ smithsonianmag.com เมื่อปี ค.ศ. 2012 ว่า ไม่ค่อยมีใครรู้จักโมริออนโดมากนัก อาจเป็นเพราะสิ่งที่เราเรียกกันว่าความล้มเหลวของแบรนด์ (branding failure) ไม่เคยมีเครื่องชงกาแฟของโมริออนโด ไม่มีเครื่องตัวไหนพิสูจน์ได้ว่าเป็นของเขา ถ่ายภาพก็ไม่มี ยกเว้นประเด็นสิทธิบัตรแล้ว เรื่องต่างๆของโมริออนโดส่วนใหญ่สูญหายไปในหน้าประวัติศาสตร์
สมิธโซเนียนบอกว่า เครื่องชงเอสเพรสโซ่ที่ผลิตโดยชาวอิตาลี 2 คน คือ “ลุยจิ เบซเซรา” กับ “เดซิเดอริโอ ปาโวนี” และนำออกแสดงโชว์ที่งานมิลาน แฟร์ ในปีค.ศ. 1906 ต่างหากที่เป็นเครื่องชงเอสเพรสโซตัวแรกของโลก ก่อนที่ “ฟรานซิสโก้ อิลลี่” จะสร้างเครื่องชงกาแฟเอสเพรสโซแรงดันสูงตัวแรกขึ้นในปีค.ศ. 1933
ขณะนั้น สิ่งที่บ่งบอกถึงการมีอยู่ของเครื่องชงเอสเพรสโซโดยโมริออนโดนั้น มีเพียงแค่แปลนภาพวาดในสิทธิบัตร กับบทความในวิกิพีเดียที่เขียนโดยหลานปู่ของเขา
แต่สิ่งที่ไม่เห็น ไม่ได้หมายความว่าไม่มีอยู่จริง….อีกไม่กี่ปีต่อมา ข้อมูลของสมิธโซเนี่ยนก็ถูกโต้แย้งจาก “เซบาสเตียน เดลปราต” วิศวกรวิจัยลูกครึ่งฝรั่งเศส-แคนาดา ผู้สนใจในประวัติศาสตร์ของโลกกาแฟ มีงานเขียนบทความออนไลน์หลายเรื่อง ผ่านทางชื่อนามปากกาว่า dottore_pootoogoo
วิศวกรวิจัยรายนี้ที่ทำหน้าที่คล้ายๆนักสืบออนไลน์ เข้าไปตั้งกระทู้ในเว็บไซต์ www.home-barista.com ชื่อว่า “ตามหาเครื่องชงเอสเพรสโซของโมริออนโด” เมื่อปีค.ศ. 2018 ช่วยเปิดมุมมองใหม่ๆเกี่ยวกับประวัติศาสตร์การประดิษฐ์เครื่องชงเอสเพรสโซ โดยให้ข้อมูลจั่วหัวเรื่องที่ค่อนข้างยาวเอาไว้ทำนองว่า ชื่อของอันเจโล โมริออนโด เริ่มเป็นที่รู้จักกันในปีค.ศ.1993 หลังจาก “เอียน เบอร์สเตน” นักเขียนหนังสือศาสตร์กาแฟชาวออสเตรเลีย ไปเจอสิทธิบัตรการจดทะเบียนเครื่องเอสเพรสโซของโมริออนโดจากคลังเก็บเอกสารสิทธิบัตรของอิตาลี แล้วนำไปเขียนไว้ในหนังสือกาแฟที่ตีพิมพ์ออกจำหน่าย
การค้นพบของเอียน เบอร์สเตน ถือว่า “สั่นคลอน” ข้อมูลชุดเดิมๆที่ให้เครดิตแก่ “ลุยจิ เบซเซรา” กับ “เดซิเดอริโอ ปาโวนี” ในฐานะผู้ผลิตเครื่องชงเอสเพรสโซเป็นคนแรก
เซบาสเตียน เดลปราต พยายามค้นหาภาพเครื่องชงเอสเพรสโซฝีมือโมริออนโด แต่ก็ยังไม่เจอ แต่ก็ทำให้พบเจอเอกสารสำคัญหลายๆเรื่อง เป็นต้นว่า โมริออนโดผลิตเครื่องชงเอสเพรสโซหลายเวอร์ชั่น,มีการจดสิทธิบัตรอีกในปี ค.ศ. 1911 ในชื่อรุ่น “La Brasiliana” ,มีการนำเครื่องชงรุ่นใหม่ออกโชว์ในงานแสดงสินค้าที่ตูรินหลายครั้ง ,เจอภาพถ่ายเก่าเก็บของงานแสดงสินค้าที่ตูรินในปีค.ศ.1898 ซึ่งโมริออนโดเคยนำเครื่องชงเอสเพรสโซไปออกงาน ,มีการจดสิทธิบัตรในสเปนโดยบุุคคลอื่น และโมริออนโดทำธุรกิจโรงคั่วกาแฟจนถึงวาระสุดท้ายของชีวิต รวมไปถึงพบใบออร์เดอร์สั่งคั่วกาแฟบราซิลล็อตใหญ่จากลูกค้าที่มีภาพเครื่องเอสเพรสโซอยู่บนหัวเอกสาร
ในที่สุด…จากการตรวจสอบซ้ำกับภาพถ่ายงานแสดงสินค้าที่ตูรินในปีค.ศ.1898 วิศวกรนักเขียนรายนี้ก็ไป “สะดุดตา” เข้ากับจุดเล็กๆตรงกลางๆทางซ้ายมือของภาพ ก่อนคร็อปภาพแล้วนำมาขยายต่อ แม้ภาพจะเบลอ แต่ก็พอจะเห็นเค้าลางว่า เป็นเครื่องจักชนิดหนึ่งที่วิศวกรวิจัย บอกว่ามีรูปร่างหน้าตาสอดคล้องต้องกันกับแพลนเครื่องชงเอสเพรสโซที่จดสิทธิบัตรเมื่อปีค.ศ.1893
เซบาสเตียน สรุปไว้ในกระทู้ว่านี้เป็นภาพถ่ายแรกและภาพเดียวของเครื่องชงเอสเพรสโซที่ออกแบบโดยอันเจโล โมริออนโด
ต่อมา ปีค.ศ. 2021 ในเว็บไซต์ www.baristahustle.com เซบาสเตียนได้ลงภาพโปสการ์ดเก่าๆในอดีตภาพหนึ่งจากปี ค.ศ. 1902 เป็นภาพอันเจโล โมริออนโด ยืนเคียงข้างเครื่องชงเอสเพรสโซของเขา ช่วยตอกย้ำถึงการ “มีอยู่จริง” และคลี่คลาย “ปมปริศนา” ไปได้ แม้จะไม่ใช่อย่างเป็นทางการก็ตาม
มาถึงบรรทัดสุดท้ายของบทความ ผู้เขียนนึกอยากจิบเอสเพรสโซอร่อยๆ แล้วยกแก้วขึ้นชู พูดเป็นภาษาอตาเลี่ยนสำเนียงไทยๆว่า Buon compleanno! สุขสันต์วันเกิดครับ อันเจโล โมริออนโด เจ้าพ่อเครื่องชงกาแฟเอสเพรสโซ!
facebook : CoffeebyBluehill
